Dağcılık yapan arkadaşlar bilirler, yüksek dağlarda kamp yapılan etkinliklerde geceleri gökyüzünde yıldızlar çok güzel görünür. Bunun bir nedeni havanın temizliğidir, diğeri de çevrede şehir aydınlığı yoktur. O kamp gecelerinde gökyüzünde yıldızlar artmış gibi gelir ilk anda. Şehirde geceleri görmeye alıştığımız yıldızları da çıplak  gözle bulmakta zorluk çekeriz bu yıldız bolluğu içinde. Böyle müstesna gecelerde gündüz yapılan dağcılık etkinliğinin yorgunluğunu atarken, kamp sakinlerinin sohbeti eninde sonunda yıldızlara gelir. Zira onlar o kadar çokturlar ki, parlaklıklarıyla geceyi aydınlatırlar adeta. Eğer grup içinde yıldızları bilenler, konuyu Astrolojiye kaptırmadan, yıldızlar üzerine konuşurlarsa yıldızlardan başlayan sohbetler uzay, evren, yaşam derken daldan dala atlayarak varoluşun sorgulanmasına kadar ulaşır gider.

Böyle kamp gecelerinde katıldığım sohbetlerde ben de bildiklerimi aktarmaktan zevk alırım. Yıldızlar hakkında ilk doyurucu bilgilerimi Tübitak yayını “Gökyüzünü Tanıyalım” isimli kitaptan almıştım. Bu kitap ve beraberinde satılan ses kasetleri  Türkiye’de bu konudaki en popüler çalışma olmuştur. Prof.Dr. Mehmet Emin Özel yönetimindeki Tübitak Marmara Araştırma Merkezi Uzay Bilimleri Bölümü tarafından yürütülen teknik ve bilimsel çalışmalar yanında “Eğitici ve Öğretici Malzeme” olarak hazırlanan bu eserin bendeki basımı 1993 tarihli. Bu kitaptan aldığım bilgileri özetleyerek okuyucuma aktarmak istiyorum.

Kitapta her mevsimde belirlenen bir gecede (İlkbahar 5Mayıs, Yaz 5Ağustos, Güz 5Kasım, Kış 5Şubat), belirlenen bir saatte gökyüzünde görebileceğimiz yıldızlar ve yıldız takımları(takımyıldızlar) çıplak gözle görülebildiği kadar anlatılmıştır. Kuşkusuz bu bilgiler sadece Türkiye’nin bulunduğu Kuzey Yarıküreden gözlenen yıldızlara aittir.

Gökyüzünde görebileceğimiz yıldızlar için öncelikle şehir ışıklarından uzak karanlık bir yer bulmak gerekecektir. Gözleme başlamadan önce 15-20 dakika gözlerimizi az ışığa alıştırmalı ve gözlem sırasında bir yazı okunacak veya harita incelenecekse kırmızı ışıklı el feneri kullanılmalıdır.

İlkbahar Boyunca Gökyüzü:

5 Mayıs gecesi saat 22’de yıldızları gözlemeye yönümüzü belirleyerek başlıyoruz. Güneşin battığı Batı yönününe yüzümüzü çevirdiğimizde sağ omzumuz Kuzey ve sol omzumuz Güney olacaktır. Başımızın tam üstüne Başucu Noktası denmektedir.

KEPÇELER(The Dippers) BÜYÜK AYI, KÜÇÜK AYI, KUTUP YILDIZI ve EJDERHA

Kuzeye döndüğümüzde Başucu Noktasına yakın olarak Büyük Ayı(Ursa Major) takımyıldızı içindeki yıldızlar içinde en parlak 7 yıldızdan oluşan  Büyük Kepçe gurubu rahatlıkla bulunur. Kepçe başaşağı olacak  şekilde, sapı 3 yıldız ve kepçesi de 4 yıldızdan oluşur. Sapın en uzağındaki, kepçenin dış kenarını belirleyen 2 kepçe yıldızı, İşaretçi Yıldızlar olarak adlandırılmıştır. Büyük Kepçenin sapını oluşturan yıldızlardan ortadakinin ismi Mizar‘dır ve aslında tam orada 2 yıldız vardır: Mizar‘ın hemen altında daha sönük olarak Alcor. Eğer Alcor‘u Mizar‘dan ayırt edebiliyorsanız gözlerinizin çok iyi olduğuna karar verebilirsiniz.

İşaretçi Yıldızların arasındaki mesafenin 6 misli , ufuk çizgisine doğru uzatılırsa, aslında kendisi çok parlak olmayan Kutup Yıldızı(Polaris) bulunur. Bilindiği gibi Kutup Yıldızı, yerküremizin dönme eksenine çok yakın olduğundan gece boyunca hep Kuzey noktasında yer alır.

Kutup Yıldızı, biraz daha zor gözüken Küçük Kepçe(Ursa Minor)’nin sapının son yıdızıdır ve kepçeler, birbirine içindekileri boşaltacak şekilde  gökyüzünde yeralırlar.

Büyük ve küçük kepçeler arasından geçerek uzanan takımyıldız Ejderha(Drako) daha sönük yıldızlardan oluşur.

ÇOBAN ve KUZEYTACI

Büyük Kepçenin eğik duran sapının çizdiği yayı izleyerek 2 misli uzağına vardığımızda Çoban Takımyıldızının en parlak yıldızı olan Arcturus bulunur. Arcturus dondurma külahı veya baklava dilimini andıran Çoban yıldızlarının en altında yeralır.

Çoban Takımyıldızı Çoban Yıldızı olarak bilinen Venüs Gezegeni ile karıştırılmamalıdır.

Çoban’ın hemen doğusunda yarım daire şeklinde yer alan Kuzeytacı takımyıldızı bulunur. Bu küçük takımyıldızı bulmanın bir yolu da Büyükkepçe sapından eğriliğini takip etmeksizin dümdüz gitmektir.

BAŞAK(Virgo)

Büyük Kepçenin sapını Arcturus‘a kadar takip eder ve bir o kadar daha giderseniz Başak takımyıldızının en parlak yıldızı olan Spica‘ya varırsınız. Başak Spica’dan daha sönük ve onun üstünde, doğusunda ve batısında yeralan bir  gurup yıldızdan oluşur.

ASLAN(Leo)

Büyük Kepçebunnin İşaretçi Yıldızlarından Kutup Yıldızı tarafına değil de ters istikamete yumruğumuzun yaklaşık 4 misli uzaklıkta gidilirse Aslan takımyıldızına gelinir. En parlak yıldızı Regulus Aslan’ın kalbi olarak bilinir. Yüzümüz güneydoğuya çevrilirken durduğumuzda Regulus’un üstünde ters soru işareti şeklinde görünenler Aslanın başına benzetilir.

İKİZLER(Gemini)

Büyük Kepçeden batıya doğru yaklaşık 5-6 yumruk genişliği uzakta, İkizler takımyıldızının 2 parlak yıldız Castor ve Pollux‘tur. Castor Kutup yıldızına daha yakın olandır. Castor ve Pollux İkizlerin başlarını ve bunlardan aşağı batıya doğru uzanan sönük yıldızlar da gövdelerini biçimlendirir.

YENGEÇ(Cancer)

Aslan ve İkizler arasındaki bölgede üzüm salkımı gibi sönük yıldızlar bulunur ve bu küme Yengeç takımyıldızı parselindedir.

İkizler, Yengeç, Aslan ve Başak takımyıldızlarının hepsi, Ekliptik olarak bilinen Tutulum Çemberi üzerinde, yani gökyüzündeki bir çember boyunca uzanırlar. Bu çember, Dünya’nın Güneş çevresindeki yörüngesinin oluşturduğu düzlemin gökküre üzerine  olan izdüşümünü, yani yıldızlara kadar genişletilmiş gibi düşünülen bir izini belirler. Güneş çevresindeki gezegenler yaklaşık olarak Tutulum Çemberi düzlemimde bulunurlar. Bu nedenle eğer takımyıldızlarda göz kırpmayan parlak bir gök cismi görülecek olursa bunun gezegenlerden biri olduğu söylenebilir. Gezegenler bilindiği gibi yıldız değildir, yani kendileri ışık saçmazlar ve Güneş yıldızının ışığını bize yansıtırlar. Gezegenler adı üzerinde  sürekli gökyüzünde gezinirler ve yıldızlardan farklı olarak sürekli olarak parlarlar. Yıldızlar, gezegenlere göre çok uzakta olduklarından, ışıklarını kesintili, göz kırpıştırır gibi görürüz.